Türkiye’deki pek çok üniversitede ve kurumda Filistin çalışmaları yürüten araştırmacılar 13 Temmuz 2021 Salı günü bir çalıştayda buluştu. “Disiplinler Arası Filistin Araştırmaları; Birikim, Çerçeve ve Yol Haritası Çalıştayı” başlığıyla tertip edilen bu toplantının koordinatörlüğünü FSMVÜ Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Merkezi (ORDAM)’nden Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, Pamukkale Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yasemin Avcı, Bartın Üniversitesi’nden Doç. Dr. Hasan Hüseyin Güneş ve Kastamonu Üniversitesi’nden Dr. Alaattin Dolu birlikte yürüttüler. Gün boyu süren çalıştay “Dinler Tarihi ve Ortaçağ Dönemi Filistin Çalışmaları”, “Osmanlı Klasik Dönem Filistin Tarihi Çalışmaları”, “19. yy. Filistin Tarihi Çalışmaları”, “Modern Dönem Filistin Çalışmaları” ve “Kurumsallaşmış Filistin Araştırmaları” başlıklarıyla oturumlar halinde icra edildi. Akademik anlamda Filistin çalışmalarını sürdüren akademisyenler, kendi oturumlarında söz alarak bugüne kadar yaptıkları araştırmaları, alana sundukları katkıları, sürdürdükleri diğer proje ve çalışmaları ile alanın temel sorunları/çözüm önerilerini anlattılar. Çalıştay vesilesiyle, farklı disiplinlerde Filistin üzerine yapılan araştırmalardan birbirlerinin haber olunmasının yanında yine farklı disiplinlerin Filistin yaklaşımlarının ortaya konulması, katılımcıların vurguladığı ortak kazanımlardan biri oldu.

Çalıştay fikrinin ortaya çıkmasındaki temel gerekçe farklı disiplinlerden çok fazla araştırmacının ve kurumların dağınık şekilde bulunmaları ve birbirlerinin faaliyetlerinden yeterince haberdar olmayışıydı. Son dönemlerde gelişmeye başlamış olan Filistin çalışmalarının Batı üniversitelerinde olduğu gibi artık müstakil bir disiplin haline getirilebilme imkanlarının sorgulanması amacıyla bu toplantı tertip edildi.

Ülkemizde son yıllarda gelişme eğilimi gösteren Filistin çalışmalarının tarihini 1860’lara kadar götürmek mümkündür. Bu tarihlerden itibaren dünyanın çeşitli yerlerinden bilim insanları Filistin bölgesini incelemeyi hedef alan kapsamlı çalışmalar yürütüldü. Özellikle Filistin Keşif Fonu (Palestine Exploration Fund) 1860’lı yıllardan itibaren Filistin’de ciddi saha araştırmaları gerçekleştirdi. Osmanlı Devleti de bu uluslararası ilgi karşısında bazı idari düzenlemeler yapma gerekliliğini gördü. Tüm taşra teşkilatını kapsayan idari reformlar bölgede de ciddi şekilde uygulandı, istisnai bir şekilde Kudüs mutasarrıflığı 1872’de müstakil olarak İstanbul’a bağladı.

Cumhuriyetin ilk yallarından 1948’e kadar Filistin ilgisi literal anlamda yeterli düzeye ulaşmasa da siyasi, idari ve basın açısından oldukça üst düzeydeydi. 1948’den sonra verilmeye başlanan eserler daha çok ideolojik düzeyde kaldılar. Nitelikli bilimsel çalışmalar ise 1967’den sonra yapılmaya başlandı. 1980’lerden itibaren Filistin çalışmaları, Osmanlı tarihi çerçevesinde ilgi görmeye başladı. Uluslararası ilişkiler disiplini ise konuya 1990’larda eğildi. 2000’den sonra da bu alanlarda doyurucu nitelikte pek çok eser kaleme alındı. Günümüzde, bu alanda ülkemizdeki araştırmalar oldukça artmış olmasına rağmen kurumsallaşmamış ve bir disiplin olarak gerekli olgunluğa ulaşmamıştır. Bu sebeple Filistin araştırmalarının daha kurumsal ve daha koordineli olarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu anlayışın yerleşmesi için gerekli bir adım olarak düşünülen bu çalıştayın ileride düzenlenecek olan farklı toplantı ve iş birliklerine kapı aralayacağı temennisi ile çalıştayda aşağıdaki belirtilen sorunlar ve çözüm önerileri üzerinde duruldu:

• Ülkemizde Filistin çalışmalarının bağımsız bir disiplin olarak akademik mercilerce tanınması için gerekli alt yapının hazırlanması,
• Ülke içindeki ve yurtdışındaki kurum ve müelliflerle iş birliklerinin güçlendirilmesi, birlikte projelerin yapılması, ülkemizde bulunmayan mahalli kaynaklara ve yazmalara ulaşımın kolaylaştırılmasına yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi ve Filistin araştırmalarına yönelik envanter çalışmalarının yapılması,
• Genç araştırmacıların, başta Arapça ve İbranice olmak üzere bölgenin klasik ve halen kullanılmakta olan yerel dillerini öğrenmelerinin teşvik edilmesi,
• Yeni bir Filistin ansiklopedisi için alt yapının hazırlanması, bibliyografya oluşturulması, özellikle tarihi yer isimlerinde (toponomi) ortak kullanımların sağlanması,
• Filistin çalışmalarının tarihi Bilad-i Şam ekseninde düşünülmesi ve Kudüs dışındaki diğer şehir, kasaba ve köyler üzerindeki araştırmaların arttırılması,
• Siyasi tarih ve uluslararası ilişkilerin yan sıra bölge üzerine ekonomi, kültür, mimari, sanat ve İsraliyat gibi alanları öne çıkaran çalışmaların yapılması,
• Ülkemizdeki Filistin çalışmalarıyla dışarıdaki Filistin araştırmalarının mukayeseli olarak ele alınması,
• Filistin arkeolojisine ilginin arttırılması ve bu çalışmaların desteklenmesi,
• Araştırmalarda kullanılan metodolojilerin geliştirilmesi ve güncellenmesi bunun için disiplinlerarası çalışmaların arttırılması, teknolojinin daha etkin kullanılması,
• Dinler tarihi çalışmalarında ülkemizde daha ziyade İslam tarihi perspektifinden yapılan çalışmaların yanında Hristiyanlık ve Yahudilik kaynaklarına vukufiyetle yapılacak olan çalışmaların desteklenmesi,
• Filistin coğrafyasıyla ilgili konuların üniversitelerimizdeki ilgili bölümlerin lisans, yüksek lisans ve doktora müfredatlarına eklenmesi için yapılacak çalışmaların desteklenmesi,
• Üniversitelerimizdeki Filistin/Kudüs araştırmalarına yönelik olarak kurulmuş olan kurumların güçlendirilmesi,
• Filistin üzerine çalışma yapan sivil toplum kuruluşlarıyla iş birlikleri yapılarak saha çalışmalarının sürdürülmesi.

Çalıştay süresince yukarıda bahsedilen eksikliklerin giderilmesi için öneriler ve teklifler sunuldu. Araştırmacılar arasındaki iş birliklerinin güçlendirilmesi için bu tür toplantıların sıklıkla düzenlenmesi konusunda fikir birliğine varıldı. Bundan sonraki ilk çalıştayın üniversitemizde ikincisinin Pamukkale Üniversitesi’nde ve daha sonraki çalıştayların ise talebe göre farklı üniversitelerde yapılabileceğine karar verildi.

Çalıştay programına buradan ulaşılabiliir.