Merkez müdürümüz Prof. Dr. Zekeriya Kurşun'un yürütücülüğünde devam eden “Osmanlı Modernleşmesinin Ferdi Mülkiyetin Gelişmesine Yansıması: Birüssebi Kazası Örneğinde Tapu Uygulamaları ve Mülkiyet Analizi” başlıklı TÜBİTAK 1001 projesi kapsamında 17 Mart 2023 tarihinde bir çalıştay düzenlendi. Osmanlı'da Ferdî Mülkiyetin Gelişimi başlığıyla düzenlenen bu çalıştayda ilgili rojenin sorunsalı, hipotezi ve ulaştığı sonuçların tartışıldı. Çalıştay, Osmanlı dönemi mülkiyet konusunda araştırma yapan akademisyenlerden 13 kişinin sunumlarıyla gerçekleştirildi. Açılış konuşmasını proje yürütücüsü olan Prof. Dr. Zekeriya Kurşun yaparak proje hakkında bilgi verdi.
Zekeriya Kurşun’un başkanlık yaptığı ilk oturuma Kudüs’teki vakıfların mülkiyet sorunlarını inceleyen Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nden Dr. Mustafa Öksüz ve Yalova Üniversitesi’nden Doç. Dr. Muhammed Ceyhan katıldı. Öksüz, vakıf ile mülkiyet ilişkisini siciller üzerinden inceledi. Kudüs’te bulunan vakıf kayıtlarının ilkinin çeşidinin mülk olması ardından bu statünün değişerek vakfa dönüşmesi hakkında detaylı açıklamalarda bulundu. Ceyhan’ın sunumunda ise öncelikle bir vakfın sürdürülebilirliğinin temini için gerekli şartlar sıralanarak vakfın niteliği ve mülkiyet bakımından hukuki statüsünün önemi vurgulandı. Ardından ferdi mülkiyet hukukunun bir vakfın devamlılığına olan katkısı belgeler ışığında incelendi. Bu kapsamda vakfiye defterleri başta olmak üzere muhtelif evraklardan elde edilen örnekler sunuldu. Sunumların ardından tüm katılımcıların iştirak ettiği tartışmalar bu çerçevede sürdürüldü.
İkinci oturumun başkanı Kudüs alanında kıymetli çalışmalar yapan ve proje araştırmacısı olan Pamukkale Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yasemin Avcı oldu. Bu oturumda Osmanlı İmparatorluğu’nda ferdi mülkiyetin gelişimi tartışıldı. İlk konuşmayı bu alanda doktorasını tamamlamış olan Yeditepe Üniversitesi’nden Dr. Sinan Kaya yaptı. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mülkiyet Hakkını Kurma Çabaları: Bursa Emlak Sayımı (1857- 1859)” başlıklı sunumda Tanzimat’la başlayan emlak sayımları ve bunların mülkiyet anlaşmazlıklarının çözümünde bir araç olarak kullanımından bahsedildi. Bu bağlamda Bursa emlak sayım sonuçları değerlendirilerek bunların tapu ve arazi kanunları ile olan ilişkisi tartışıldı. Arazi Kanunnamesi’nin Üsküp Sancağı’ndaki etkilerini inceleyen FSMVÜ’den Elif Yavuz, arşiv belgelerine yansıyan arazi davalarını anlattı. İki örnek olay üzerinden yapılan sunumda temelde kanunun miri araziyi mülk araziye yaklaştırıp yaklaştırmadığı sorgulandı.
Çalıştayın üçüncü ve dördüncü oturumlarında projenin bulguları sunuldu. Üçüncü oturuma projede aynı zamanda hukuk danışmanı olarak bulunan İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Fethi Gedikli başkanlık yaptı. İlk konuşmada Zekeriya Kurşun, Osmanlı’da ferdi mülkiyetin gelişme safhalarını anlattı. Daha sonra Osmanlı Devleti’nin bir kaza merkezi olarak Birüssebi’yi seçme sebeplerini siyasi ve sosyal açılardan değerlendirdi. Ardından bölgenin günümüzde birçok hukuki davaya konu olduğunu belirterek bu sorunların çözümünde sürdürülen projenin bir araç olabileceğini vurguladı. Proje kapsamında Osmanlı Devleti’ndeki tapu uygulamalarını inceleyen FSMVÜ’den Ayşe Ataman, uygulamaların ferdi mülkiyetin gelişim sürecindeki etkisini açıkladı. İlk olarak, 1847 yılından itibaren ortaya çıkan tapu senetlerinin gelişiminin tapu uygulamalarıyla paralel bir zeminde ilerlediğinden bahsetti. Ardından tapu senetlerinin tarihsel gelişimi ve senetlerde kullanılan kavramları ayrıntılarıyla izah etti. Bu kapsamda, mevzuatta yaşanan ilerlemenin tapu senetlerinin gelişimi üzerindeki pozitif etkisi ve senetlerin ferdi mülkiyetin gelişiminde oynadığı rol tartışıldı. Son konuşmada projenin uygulanma sahası açıklandı. Zabıt Kayıt Defterleri’ni inceleyerek Birüssebi kaza merkezinde yapılan tapu işlemlerini anlatan FSMVÜ’den Elif Fatma Erbil, “Gazze (Birüssebi) Urbanının İskanı ve Arazi Tahsisi” başlıklı sunumu yaptı. Konuşmada kaza merkezinin seçimi ve kazanın kuruluş sürecine ve konar-göçer kabilelerin iskana teşvikinin detaylarına değinildi. Böylece kabilelerin yerleşik hayata dahlinin ve mülk sahibi olmanın hangi mekanlarda yaşandığı tablolar ile sunuldu.
Bir sonraki oturuma Kudüs çalışmalarını sosyal tarih alanında yürüten Bartın Üniversitesi’nden Doç. Dr. Hasan Hüseyin Güneş başkanlık yaptı. Oturumun ilk konuşmasını proje araştırmacısı olan Dr. Ali İhsan Aydın, zabıt kayıt defterlerinden elde edilen verilerin haritalandırılma süreci hakkında bilgi verdi. İlk olarak bu verilerin hangi yöntemle dijitalleştirileceği konusuna dikkat çekti. Ardından dijitalleştirilmiş olan verilerin haritalandırılma sürecindeki kullanılma usulüne yönelik revize çalışmalarının ne şekilde yapıldığını anlattı. Son olarak, ilgili verilerin ArcGIS programına aktarılarak konumlandırma ve görsel üretme aşamalarının nasıl yapılacağını izah etti. Projenin diğer araştırmacısı Yasemin Avcı “Osmanlı Mülkiyet Hukuku’nun Manda Dönemi Filistin’inde Uygulanması” başlıklı bir sunum gerçekleştirildi. Avcı, konuşmasında Osmanlı Dönemi’nde oluşturulmuş olan mülkiyet hukukunun manda dönemi Filistini’ne yansımalarını anlattı. Özellikle 1858 Arazi Kanunnamesi’nin büyük oranda manda döneminde geçerli olduğunun altını çizdi. Bunun yanında, kanunnamenin bazı maddelerinin ise değiştirilerek uygulanmasına yönelik örnekleri aktardı.
Çalıştayda, proje araştırmacısı olarak görev alan Yasemin Avcı’nın yürütücülüğünde gerçekleşen bir başka 1001 projesi bulgularının ve mülkiyeti ilgilendiren konularının sunumu için özel bir oturum tahsis edildi. Hali hazırda sürdürülmekte olan “Kudüs’te İmparatorluk Politikaları: Kamusal Mekân ve Toplumsal Kimlik (1871-1948)” adlı projeye ayrılan oturuma Yasemin Avcı başkanlık yaptı. İlgili projenin araştırmacılarından Pamukkale Üniversitesi’nden Dr. Ömür Yazıcı Özdemir, nüfus defterlerine göre Bab el-Halil mahallesindeki toplumun mekân ile olan ilişkisini anlattı. Bu defterlerin mülkiyet araştırmaları için de kaynak olabileceklerini ifade etti. Yine aynı üniversiteden Mihriban Uçar ise Osmanlı Devleti’nde yeni bir kamusal alan olarak düzenlenen millet bahçelerini Kudüs örneği özelinde açıkladı. Aynı üniversiteden diğer araştırmacı Yunus Emre Akyol, ideolojik bir ibadetgah olarak “ağlama duvarı”nın yıllar içerisindeki oluşum ve mekânın değerlendirilme sürecini anlattı. Bu sunumlar ve oturumun müzakereleri boyunca bahsedilen konuların mülkiyetle ilişkileri tartışıldı.
Her oturumun ardından belirlenen müzakere kısımlarında mülkiyete ilişkin zengin tartışmalar gerçekleştirildi. Osmanlı Devleti’nde ferdi mülkiyet alanında yapılacak çalışmalarda yeni tanımların getirilmesi gerekliliği vurgulandı. Ayrıca bu projeden sonra alana katkı sağlayacak farklı çalışmaların neler olabileceği ile ilgili görüş ve öneriler tartışıldı. Çalıştayın benzer alanda çalışan araştırmacıları bir araya getirmesi bakımından faydası vurgulanarak benzer toplantılarda buluşma temennisi ile müzakere tamamlandı. Çalıştaya katılan proje ekibi ve Kudüs konusunda araştırma yapan akademisyenlerin bir kısmına yönelik, çalıştayı takip eden iki günde ayrı toplandılar düzenlendi. Bu toplantılarda proje süresince elde edilen verilerin niteliği ve bu verilerin haritalandırılması konusunda görüşme ve tartışmalar yapıldı
